Oderstellung (cz .1)
sobota, 27 stycznia 2018 r.
Trasa: Zielona Góra – Krępa – Angersaue – Leśna Góra – Zawada – Zielona Góra
dystans: 42,3 km
Pierwszy poważny wypad w nowym 2018 roku i od razu będzie o żelbetonie.
Do tematu o nazwie „Oderstellung” przymierzałem się od dawna. Jest to raczej projekt rozpisany na więcej odwiedzin i na pewno nie wszystkie od razu. Ale chciałem zacząć od dobrego momentu. Więc dlaczego nie akurat teraz, w nawiązaniu do historycznego wydarzenia, czyli przełamania Odry w rejonie Cigacic, co miało miejsce 29 stycznia 1945 r. Liczyłem tylko na jakąś lepszą pogodę i akurat się doczekałem.
Oderstellung (czyli wg polskiej terminologii wojskowej Pozycja Środkowej Odry, lub Linia Odry), było budowane przez Niemców etapami od 1928 do 1939 r. Miało stanowić linię obronną rozmieszczoną na zachodnim brzegu Odry, na wypadek wojny z Polską. Wszak nieopodal przebiegała granica.
Obiekty budowano wbrew postanowieniom traktatu wersalskiego, z którego Niemcy niewiele sobie robili i to nawet przed epoką III Rzeszy. Linia umocnień ciągnęła się od Wrocławia, do Krosna Odrzańskiego.
Niemcy nie zdążyli dokończyć tego dzieła, ale i tak wybudowano około sześć i pół setki obiektów (z prawie ośmiuset planowanych). Prace wstrzymano po agresji na Polskę w 1939 r.
Rejon Cigacic miał duże znaczenie z uwagi na kluczowy obiekt jakim był most na Odrze. W tej okolicy zlokalizowano około 40 różnego typu schronów (bojowych i biernych) których zadaniem było stawienie zorganizowanego oporu. Rzeka Odra była w zasadzie jedyną poważną przeszkodą terenową w drodze do Berlina. Sam most był zaminowany i broniony betonowymi zaporami.
W pośpiechu powrócono do projektu, w połowie 1944 r., gdy klęska Niemiec była nieuchronna, a niemieckie armie ustępowały pola na wszystkich niemal frontach (zimą 1944 r. podjęto jeszcze rozpaczliwą próbę ofensywy przeciw aliantom w Ardenach).
Te pospieszne modernizacje przebiegały w niełatwych warunkach. Brakowało rąk do pracy, do której wykorzystano pracowników przymusowych oraz nadających się do tego mieszkańców okolic (a więc starców, kobiety i dzieci). Ponadto nie sprzyjał teren, gdyż wiele obiektów było nieustannie zalewanych wodą. Mimo to, umocnienia zostały przygotowane w grudniu 1944 r.
Pominę tu szczegółowe i opisy techniczne obiektów. Ani nie zrobię tego lepiej, ani dokładniej niż profesjonalni badacze, a przepisywanie suchych szczegółów o centymetrach, grubościach i wytrzymałościach nie jest tu zajmujące. Odsyłam w tym miejscu do opracowań Krzysztofa Motyla, Tomasza Andrzejewskiego, czy innych zaangażowanych pasjonatów fortyfikacji. Na końcu podam krótką bibliografię, a niektóre prace są bez problemu dostępne w formatach elektronicznych.
Moim skromnym celem jest odwiedzenie tych pozostałości (w miarę możliwości wszystkich). Są one stosunkowo łatwo dostępne i świetnie nadają się na spacer, a wiele obiektów znajduje się przy samym wale przeciwpowodziowym. Tylko, że jest tam dość mokro. O tej porze lepiej jest wszystko widoczne, ale jest bardzo bagiennie, latem podczas suszy może jest łatwiej, ale teren jest zarośnięty no i pewnie komary z rodziną nie ułatwiają. No i trzeba pamiętać o ostrożności.
Na początek wziąłem na cel umocnienia w rejonie Cigacic, a ściślej Leśnej Góry. Miałem plan zajechać do wszystkich bunkrów w tym rejonie, ale zabrakło mi na to czasu.
Skierowałem się na Krępę, do dawnego Oderwaldu. Zanim podjechałem na wał i dalej do Odry, dłuższą chwilę poświęciłem na kontemplację przyrody. Takiej styczniowej, zimnej i pozornie martwej, ale na szczęście tylko śpiącej. I już całkiem niedługo zacznie się budzić.
Późnym latem zeszłego roku zostały ustanowione dwa nowe pomniki przyrody (dęby szypułkowe) w Lesie Odrzańskim. Jeden z nich o nazwie „Dąb 500-lecia” znajduje się nieopodal pamiątkowego kamienia Otto Mülscha. Drugi o imieniu „Gabryś” rośnie przy samej drodze do Odry, na wysokości starorzeczy.
pomnikowy dąb „Gabryś”
Odra
Poniżej zamieszczam mapkę okolicy, z rozmieszczeniem numerowanych obiektów Oderstellung. Zakreśliłem te, które odwiedziłem na trasie pierwszego wypadu.
mapa okolic Leśnej Góry; źródło: mapa Wielka Zielona Góra, wyd. Zakład Kartograficzny SYGNATURA, Zielona Góra 2017 (zbiory własne)
Pozycja Środkowej Odry, rejon Cigacice wg. K. Motyl, 1999
Zaraz przy rzecznej przystani w Krępie znajduje się się jeden z obiektów Oderstellung. Nie mam w swoich materiałach jaki to jest numer. Zgodnie z kolejną numeracją powinno to być 735. W każdym razie ten bunkier jak wiele mu podobnych jest wysadzony.
obiekt 735
Dalej jadę śliską, rozlazłą drogą, prawie przy linii brzegowej rzeki. Początkowo jest nawet nieźle, ale im dalej tym robi co raz bardziej grząsko. Korzystałem z różnych map i pominąłem po drodze nr 734. Więc już wiem, że trzeba będzie tu wkrótce wrócić.
Za to na dłużej zatrzymałem się przy czterech kolejnych: nr 733, 732, 731 i 727. Wszystkie są w podobnym stanie. Podchodzę do jednego z bunkrów. Nagle, jak coś zaszeleści w pobliskich oczeretach. I przybierający na sile tupot, co raz bliżej. Wataha dzików (chyba ze siedem sztuk) wyrwała się z barłogu i ruszyła z impetem wzdłuż trzcin. Piękny widok. Niestety zwierzęta są dla mnie za szybkie, ja jestem za wolny.
Ponieważ zdjęć wolniejszych bunkrów zrobiłem sporo, nie zamieszczam ich wszystkich tutaj, tylko w osobnych „galeriach” pod linkami poniżej.
obiekt 733
obiekt 732
obiekt 731
obiekt 727
Kolejny obiekt z pierwszej linii przy Odrze, nosił numer 729. Nie chciałem jednak do niego przedzierać się przez moczary i raczej miałem zamiar się tam dostać od drugiej strony, tj. dawnego folwarku Angersaue. Na razie trochę się cofnąłem i wyjechałem za wał, przy którym szukałem obiektu numer 730. Nie znalazłem go jednak gdzie się spodziewałem i dopiero po chwili pokapowałem się, że jestem w złym miejscu. Wyjechałem przy dawnej leśniczówce Sawade, a powinienem był zacząć jeszcze dalej w stronę Cigacic.
Zwłoka okazała się jednak nie być straconym czasem. Przy wale przeciwpowodziowym spotkałem człowieka podobnie jak ja zainteresowanego przeszłością. Ucięliśmy sobie dłuższą rozmowę, w której sporo się dowiedziałem i dostałem namiar na jedno miejsce, które już dawno mi chodziło po głowie, ale nie wiedziałem jak się do niego zabrać. No i ubawiłem się, gdy powiedział, ze zna bloga, którego prowadzi gość, co jeździ na rowerze po okolicy i wszystko opisuje 🙂
Obiekt nr 730 choć znajduje się bardzo blisko wału, jest łatwy do przeoczenia. Nawet teraz, gdy nie skrywa się za ścianą zieleni. Znajduje się w pewnym oddaleniu od wału i drogi (właściwie też wału przeciwpowodziowego) okrążającej starorzecze. To ostatnie jest objęte ochroną jako użytek ekologiczny o nazwie Pętla Odry IV. W ogóle są to piękne i urzekające miejsca pod względem przyrodniczym. Stanowczo za rzadko tu przyjeżdżam.
obiekt 730
Na jakiś czas zjechałem z wału i skręciłem w dość dobrą drogę, która prowadzi potem do kamienia Otto Mülscha. Tu planowałem dotrzeć do dwóch obiektów: 728 i 726. Pierwszy z nich, czyli 728 położony jest prawie przy drodze. Do bunkra nr 726 trzeba się trochę namęczyć. Jest on w znacznym oddaleniu od dróg. Wprowadziłem rower w las i zostawiłem pod drzewem. Dalej już tylko piechotą. Idąc, wypłoszyłem z młodnika kolejnego dzika, tym razem całkiem odchowanego pojedynka. Obiekt 726 oczywiście znalazłem. Znajduje się blisko niewielkiego zbiornika starorzecza. Wielu amatorów tu trafia, bo śmieci nie brakuje.
obiekt 728
obiekt 726
przy obiekcie 726
Z tej strony na razie zakończyłem objazd. Chciałem nawet dostać się dalej, na przykład do bunkra nr 723, czy też nr 725, które są już wśród pól, ale z tej strony odpuściłem, bo droga była niemożliwa. I tak już wyglądałem jak ktoś, kto już jakiś czas temu zgubił sie w lesie. Wróciłem do wału i wkrótce dojechałem do zabudowań dawnego folwarku. Na zakręcie wału przciwpowodziowego widać tylko kopułę obserwacyjną obiektu 721. Całość bunkra jest ukryta pod wałem.
obiekt 721
Zjechałem w stronę łąk. Wyjeżdżoną drogą dojechałem do bunkra nr 729, jednego z tych nadodrzańskich, stanowiących pierwszą linię umocnień.
obiekt 729
Wróciłem znów na wał, do zabudowań. Na jego terenie, już prywatnym znajduje się obiekt nr 722, więc go nie widziałem. Spróbuję następnym razem. Wjechałem za to w pola i łąki, by przeżyć przygody z dotarciem do obiektów 723 i 725. Do tego pierwszego na 100% nie dotarłem. Podejrzewałem tylko gdzie jest, a teraz po wzbogaceniu się o nowe materiały już wiem gdzie go szukać.
Kolejny za to, do którego doszedłem to bunkier nr 725. Znajduje się w niewielkim lesie wśród pól. Drogi tam nie ma, szedłem więc skrajem pola wzdłuż rowu. Obiekt nr 725, jako jeden z niewielu z tych, które widziałem jest dobrze zachowany. I zaśmiecony.
obiekt 725
Był to ostatni bunkier tego rejonu systemu Oderstellung jaki dzisiaj widziałem. Wróciłem do wału i zabudowań folwarku Angersaue i nawet podjechałem do Odry, ale nie podejmowałem prób szukania żadnego obiektu z bardzo prostego powodu, gdyż zaczęło się robić ciemno. Drogą wzdłuż wału, poganiany przez rozszczekane psy dojechałem wkrótce do mostu.
To na tym moście miało miejsce przełamanie Oderstellung w rejonie Cigacic. W dniach 28 – 29 stycznia 1945 r. wojska radzieckie dotarły do Sulechowa i Cigacic. Niemcy stawili dość silny, ale w dłuższym czasie nieskuteczny opór i zmuszeni byli pod naporem nacierającym Rosjan do odwrotu. Poważniejsze siły zostały skupione w rejonie mostu, który był już zaminowany. Niemcy mieli tu do dyspozycji około 200 ludzi, którymi obsadzili tylko niektóre obiekty Oderstellung. Wszystko to działo się w chaosie wojennym i paniki pozostałej ludności cywilnej.
Rosjanie jeszcze w końcu dnia 29 stycznia 1945 r. podjęli skuteczną próbę przedarcia się na drugi brzeg Odry i utrzymania przyczółka. Grupa czołgów, którą dowodził mjr Filimonienkow, z pełnym impetem pancernego uderzenia wjechała na most.
Niemiecki żołnierz z załogi schronu nr 712 (położony najbliżej mostu) zdołał odpalić ładunki wybuchowe i część mostu została wysadzona.
TUTAJ można zobaczyć zdjęcia zniszczonego mostu.
Zniszczeniu uległo piąte przęsło, licząc od strony Zielonej Góry (żołnierz w chwilę później zginął i prawdopodobnie został pochowany w pobliżu schronu nr 712). Na drugą stronę przedarło się siedem czołgów radzieckich. Jeden został unieruchomiony i wjechał do pobliskiego stawu.
Pozostałe czołgi, dzieląc się na dwie grupy opanowały Leśną Górę oraz pobliski folwark, niszcząc punkty oporu, a wśród Niemców wywołując popłoch. Przyczółek został jednak zdobyty i utrzymany, choć nadal trwały między innymi walki w Sulechowie. Ponieważ most był zniszczony, zaopatrzenie dla czołgistów docierało po lodzie zamarzniętej Odry, dopóki Niemcy ostrzałem artyleryjskim nie skruszyli lodu. Po kilku dniach Rosyjscy saperzy wybudowali nową przeprawę, a natarcie zostało wstrzymane w celu ustabilizowania linii frontu.
W dalszej kolejności przeprowadzono atak na Zieloną Górę, co miało miejsce około połowy lutego 1945 r. Most w Cigacicach odbudowano w latach 50 – tych. Nowe elementy dostarczyła Huta im. Kościuszki w Chorzowie.
zachód słońca nad Odrą
Wymiana informacji była w dwie strony ;-).
Pozdrawiam
PolubieniePolubienie
Fajna relacja aż chce się na rower i pozwiedzać
PolubieniePolubienie
To prawda; czekam tylko aż sie pogoda zlituje 🙂
PolubieniePolubienie
Też ciekawi mnie linia Oderstellung. Lubię wędrówki wzdłuż Odry. Mam chęć dotrzeć aż pod Wrocław. Na razie w ciągu kilku lat dotarłem za Głogów. Linię oderstellung robię zbierając kesze, które są poukrywane w schronach. To ułatwia mi dotarcie do obiektu bo prowadzi mnie gps.Po9dobają mik sie opisy twoich wędrówek. Tej historii o moście nie słyszałem.
Pozdrawiam.
PolubieniePolubienie
Dzięki!
Wow! Ładna wędrówka.
O tej historii z mostem wyczytałem w opracowaniu o gminie zdaje się.
PolubieniePolubienie
Na załączonym zdjęciu wygląda to tak jakby jednak więcej wysadzili tego mostu niż się ostało.
PolubieniePolubienie